włokno wyciąga nitka z listka. Gdy jest jeszcze młodsze drzewo, w samym pniu jego dołek wyrąbują, w który się sok z drzewa ścieka na napój gustowny; który uwarzywszy, ma speciem wina: na Słońcu zaś, lub w ciepłej izbie potrzymawszy, zamienia się w ocet dobry. Długo zaś go przy ogniu smażąc i szumując w miód przechodzi, a wpuł wysmażywszy; nabiera consistentiam suropu. Drzewa samego zażywają dla konserwacyj ognia, jak hubki, albo czeru. Ródzi się te drzewo w Kraju Peru, albo Perwańskim.
TUNAL Drzewko (jeżeli się drzewkiem zwać może) bardziej Species ziela w nowej Hiszpanii, z żadnym drzewem nie ma podobieństwa. Wydaje
włokno wyciąga nitka z listka. Gdy iest ieszcze młodsze drzewo, w samym pniu iego dołek wyrąbuią, w ktory się sok z drzewa ścieka na napoy gustowny; ktory uwarzywszy, ma speciem wina: na Słońcu zaś, lub w ciepłey izbie potrzymawszy, zamienia się w ocet dobry. Długo zaś go przy ogniu smażąc y szumuiąc w miod przechodzi, a wpuł wysmażywszy; nabiera consistentiam suropu. Drzewa samego zażywaią dla konserwacyi ognia, iak hubki, albo czeru. Rodzi się te drzewo w Kraiu Peru, albo Perwańskim.
TUNAL Drzewko (ieżeli się drzewkiem zwać może) bardziey Species ziela w nowey Hiszpanii, z żadnym drzewem nie ma podobieństwa. Wydaie
Skrót tekstu: ChmielAteny_IV
Strona: 623
Tytuł:
Nowe Ateny, t. 4
Autor:
Benedykt Chmielowski
Miejsce wydania:
Lwów
Region:
Ziemie Ruskie
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1756
Data wydania (nie wcześniej niż):
1756
Data wydania (nie później niż):
1756
Ślezionie/ z oziębłości zatwardziałej/ tym sposobem: Biorą korzenia Ziela Tatarskiego ochędożonego funt/ a przetłukszy z gruba/ moczą przez try dni i trzy nocy w mocnym Occie winnym. Czwartego dnia przy wolnym ogniu warzą/ aż trzecią część wywre. potym przecedziwszy przydają Miodu chędogiego ile potrzeba/ i tak długo znowu warzą/ miód szymując/ aż wszytek ocet wywre: którego miody przeciwko pomienionym niedostatkom śledziony i wątroby/ każdego dnia na czco co dwa łoty zaważy/ to jest/ łyżek dwie/ z juchą tegoż ziela Tatarskiego używać dają. Zielnik D. Symona Syreniusza/ Syrop Syropus de Acro.
Syrop z Tatarskiego Ziela tym sposobem ma być działany/
Sleźionie/ z oźiębłośći zátwárdziałey/ tym sposobem: Biorą korzenia Ziela Tátárskiego ochędożonego funt/ á przetłukszy z hrubá/ moczą przez try dni y trzy nocy w mocnym Ocćie winnym. Czwartego dnia przy wolnym ogniu wárzą/ áż trzećią część wywre. potym przecedźiwszy przydáią Miodu chędogiego ile potrzebá/ y ták długo znowu wárzą/ miod szymuiąc/ áż wszytek ocet wywre: ktore^o^ miody przećiwko pomienionym niedostátkom sleźiony y wątroby/ káżdego dniá ná czco co dwá łoty záważy/ to iest/ łyżek dwie/ z iuchą tegoż źiela Tátarskiego vżywáć dáią. Zielnik D. Symoná Syreniuszá/ Syrop Syropus de Acro.
Syrop z Tátárskiego Ziela tym sposobem ma być dźiáłány/
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 22
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
ż ziela Tatarskiego używać dają. Zielnik D. Symona Syreniusza/ Syrop Syropus de Acro.
Syrop z Tatarskiego Ziela tym sposobem ma być działany/ jako z innych ziół/ Korzenia jego z funt wziąwszy/ drobno pokrajać/ i przetłuc/ warzyć aż do połowice wywre/ przecedzić. Cukru spotrzeb według upodobania przydać/ znowu warzyć szymując/ aż do zgęszczenia syropu. Cynamonu także według upodobania przydać/ i do przerzeconych potrzeb chować. Wątrobie/ śledzionie bolejącym.
Wątroby i
Śleziony bole układa/ po dwu łyżkach na raz go biorąc/ porańu samego albo z juchą jego. Wino też wktórymby było warzone/ jeno bez gorączki toż czyni. Żołądkowi i piersiom.
ż źiela Tátarskiego vżywáć dáią. Zielnik D. Symoná Syreniuszá/ Syrop Syropus de Acro.
Syrop z Tátárskiego Ziela tym sposobem ma być dźiáłány/ iáko z inych źioł/ Korzenia iego z funt wźiąwszy/ drobno pokráiáć/ y przetłuc/ wárzyć áż do połowice wywre/ przecedźić. Cukru spotrzeb według vpodobánia przydáć/ znowu wárzyć szymuiąc/ áż do zgęszczenia syropu. Cynámonu tákże według vpodobánia przydáć/ y do przerzeconych potrzeb chowáć. Wątrobie/ śleźionie boleiącym.
Wątroby y
Sleźiony bole vkłáda/ po dwu łyszkách ná raz go biorąc/ poráńu sámego álbo z iuchą iego. Wino też wktorymby było wárzone/ ieno bez gorączki toż czyni. Zołądkowi y pierśiom.
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 22
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
liścia Biedrzeńcu średniego/ z połtory garści liścia Bukwice Czerwonej/ Rzepiku/ Sporyszu/ liścia Biedrzeńca wielkiego po garści: Posiekać drobno/ warzyć w pułtoru garncu wody studzianej/ aż trzecia część wywre/ potym przecedzić i wyżąć mocno: do tej juchy przydaj trzy funty/ albo połtory kwarty miodu chędogiego/ i znowu warz co napilniej szymując/ a temu co Kancer/ albo Fistułę ma/ po sześci łyżek dobrych ciepło rano i na noc pić dawaj/ dokądby nie ozdrowiał. Item.
Trunek osobliwy przeciwko Fistułom: Wziąć liścia mniejszego albo średniego Biedrzeńca/ także drugiego/ który namniejszym albo kędzierzawym zowią/ po półtory garści/ Kozłku/ Rzepiku/ Kardusu/
liśćia Biedrzeńcu średniego/ z połtory gársći liśćia Bukwice Czerwoney/ Rzepiku/ Sporyszu/ liśćia Biedrzeńcá wielkiego po gárśći: Posiekáć drobno/ wárzyć w pułtoru gárncu wody studźiáney/ áż trzećia część wywre/ potym przecedźić y wyżąć mocno: do tey iuchy przyday trzy funty/ álbo połtory kwarty miodu chędogiego/ y znowu warz co napilniey szymuiąc/ á temu co Káncer/ álbo Fistułę ma/ po sześći łyżek dobrych ćiepło ráno y ná noc pić daway/ dokądby nie ozdrowiał. Item.
Trunek osobliwy przećiwko Fistułom: Wźiąć liśćia mnieyszego álbo średniego Biedrzeńcá/ tákże drugiego/ ktory namnieyszym álbo kędźierzáwym zowią/ po półtory gárśći/ Kozłku/ Rzepiku/ Kárdusu/
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 69
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
po sześci/ albo po ośmi łyżek/ ciepło pic dawaj. Zimnicom.
W zimnicach morowych wielkim jest lekarstwem/ pijąc. Syrop Rożyczki Panny Mariej.
Z tego ziela może być Syrop czyniony barzo użyteczny/ tym sposobem: Wziąć Soku wyżętego trzy funty/ Cukru białego dwa/ zwarzyć to wespół/ aż do zgęszczenia/ chędogo szymując/ i klaryfikując go białkiem od jaja. Tego Syropu Suchotnym/ i Płuca zranione mającym/ dawać na raz/ bądź samego przez się/ bądź też z wodką tegoż ziela/ po cztery łyżki ciepło/ poranu na czczo i na noc. Abowiem wielkim i doświadczonym jest w takich przypadkach lekarstwem. Suchoty leczy.
po sześći/ álbo po ośmi łyżek/ ćiepło pic daway. Zimnicom.
W źimnicách morowych wielkim iest lekárstwem/ piiąc. Syrop Rożyczki Pánny Máryey.
Z tego źiela może być Syrop czyniony bárzo vżyteczny/ tym sposobem: Wźiąć Soku wyżętego trzy funty/ Cukru białego dwá/ zwárzyć to wespoł/ áż do zgęsczenia/ chędogo szymuiąc/ y kláryfikuiąc go białkiem od iáiá. Tego Syropu Suchotnym/ y Płucá zránione máiącym/ dawáć ná raz/ bądz sámego przez śię/ bądź też z wodką tegoż źiela/ po cztery łyszki ćiepło/ poránu ná czczo y ná noc. Abowiem wielkim y doświadczonym iest w tákich przypadkách lekárstwem. Suchoty leczy.
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 84
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
od tychże przypadków zachowuje.
Także tym wszystkim chorobom/ wyższej pomienionym/ którym sam korzeń służy/ wino to jest lekarstwem. 2.
Inni zaś biorą tegoż korzenia według upodobania/ jako chcą mieć wino Dzięgielowe mocne/ abo słabe/ wiele abo mało. I warząc go w Moszcie do wywrzenia trzeciej części/ ustawnie szymują: a gdy samo przez się przestygnie/ nazajutrz przez sukno gęste przecedzają/ i do baryły leją/ przylawszy do tego tyle troje albo czworo Mosztu słodkiego/ a gdy wykiśnie/ zaszpuntują/ a co utoczą do potrzeby/ tyle innym dolewają. Do roku w swej mocj może być chowane 3.
Drudzy napełniwszy suchym korzenim Dzięgielowym
od tychże przypadkow záchowuie.
Tákże tym wszystkim chorobom/ wysszey pomienionym/ ktorym sam korzeń służy/ wino to iest lekárstwem. 2.
Ini záś biorą tegoż korzeniá według vpodobánia/ iáko chcą mieć wino Dźięgielowe mocne/ ábo słábe/ wiele ábo máło. Y warząc go w Moszćie do wywrzenia trzećiey częśći/ vstáwnie szymuią: á gdy sámo przez śię przestygnie/ názáiutrz przez sukno gęste przecedzáią/ y do báryły leią/ przylawszy do tego tyle troie álbo czworo Mosztu słodkiego/ á gdy wykiśnie/ zászpuntuią/ á co vtocżą do potrzeby/ tyle innym dolewáią. Do roku w swej mocj może być chowáne 3.
Drudzy nápełniwszy suchym korzenim Dźięgielowym
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 95
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
wody studziennej chędogiej/ przez cztery godziny ukropu wrzącego w kotle warzyć. Potym nie odszrubując dać przechłodnąć/ a przecedziwszy/ włożyć miodu chędogiego do tego połtory kwarty/ abo raczej cztery kwarty/ a z ośm garncy studziennej wody zimnej/ To w kotle warzyć na wolnym ogniu/ (bo miód gwałtownego ognia nie lubi) ustawnie szymując: A gdy już mało nie do połowice wywre/ onę wodę z Dzięgielem warzoną/ dopiero wlać przecedziwszy ją/ i znowu warzyć/ aż tylko ośm garnców wszystkiego zostanie. Dobrze nakryć i dać powoli przechłodnąć: potym mu łyżkę drożdży piwnych chędogich zadać do wykiśnienia/ a gdy się wytrybuje/ w faskę wlać/ i chować
wody studzienney chędogiey/ przez cztery godźiny vkropu wrzącego w kotle wárzyć. Potym nie odszrubuiąc dáć przechłodnąć/ á przecedźiwszy/ włożyć miodu chędogiego do tego połtory kwarty/ ábo ráczey cztery kwarty/ á z ośm gárncy studźienney wody źimney/ To w kotle wárzyć ná wolnym ogniu/ (bo miod gwałtownego ogniá nie lubi) vstáwnie szymuiąc: A gdy iuż máło nie do połowice wywre/ onę wodę z Dźięgielem wárzoną/ dopiero wlać przecedźiwszy ią/ y znowu wárzyć/ áż tylko ośm gárncow wszystkiego zostánie. Dobrze nákryć y dáć powoli przechłodnąć: potym mu łyszkę drożdży piwnych chędogich zádáć do wykiśnienia/ á gdy sie wytrybuie/ w fáskę wlać/ y chowáć
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 96
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
z tego ziela Sadcu/ a ile u nas w Polsce czyniony bywa: gdyż go nie tylko Aptekarze/ ale i baby rzadko znają/ i miasto tego Rzepik biorą/ (saluacorum indultu.) soku tedy tego ziela/ klaryfikowanego wziąć trzy funty/ Cukru Canarzkiego przedniego dwa funty/ i warzyć na wolnym węglistym ogniu/ szymując/ a potym białkiem jaja świeżego rozbitym klaryfikując/ aż wszystka wodność soku wywre/ a zgęstnieje jako miód. Ten służy wszystkim wyższej opisanym dolegliwościam wątrobnym/ i innym chorobom/ którym samo ziele/ także wodka. Syrop z Sadcu wyciągniony. Syropus extractionis de Eupatorio.
Tym sposobem jako z Rzepiku i z innych ziół bywa ten
z tego źiela Sadcu/ á ile v nas w Polscze czyniony bywa: gdyż go nie tylko Aptekárze/ ále y baby rzadko znáią/ y miásto te^o^ Rzepik biorą/ (saluacorum indultu.) soku tedy tego źiela/ klárifikowánego wźiąć trzy funty/ Cukru Cánárzkiego przedniego dwá funty/ y wárzyć ná wolnym węglistym ogniu/ szymuiąc/ á potym białkiem iáiá świeżego rozbitym klárifikuiąc/ áż wszystká wodność soku wywre/ á zgęstnieie iáko miod. Ten służy wszystkim wysszey opisánym dolegliwośćiam wątrobnym/ y innym chorobom/ ktorym sámo źiele/ tákże wodká. Syrop z Sadcu wyćiągniony. Syropus extractionis de Eupatorio.
Tym sposobem iáko z Rzepiku y z innych źioł bywa ten
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 284
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
Grembocinen: in epsa ad Kilianum Piernerum.
(46) Roku 1630. Car turecki Mustafa w Galacjej, gotując bankiet dla swoich, dał zbudować salę na dobre dwie mili z drzewa cynamonowego, której wierzch pokreł papużym czamletem. Podle tej sale kuchnia, w której kocieł do warzenia, co w nim 12 kucharzów w czołnach szymując pływało, a zawarzało się 4009 baranów całkiem, wołów półtrzecia sta rąbanych i inszego bydła po dostatku. A gdy już czas bankietu przyszedł, przywieziono na sześci wielbłądach szklenicę kryształową, w którą wlewało się wina wiader 500 i kilka garncy. Ale dla niej zbudowano było nosioła jakieś, co z nią kilkadziesiąt więźniów około stołu chodziło
Grembocinen: in epsa ad Kilianum Piernerum.
(46) Roku 1630. Car turecki Mustafa w Galacyej, gotując bankiet dla swoich, dał zbudować salę na dobre dwie mili z drzewa cynamonowego, której wierzch pokreł papużym czamletem. Podle tej sale kuchnia, w której kocieł do warzenia, co w nim 12 kucharzów w czołnach szymując pływało, a zawarzało sie 4009 baranów całkiem, wołów półtrzecia sta rąbanych i inszego bydła po dostatku. A gdy już czas bankietu przyszedł, przywieziono na sześci wielbłądach śklenicę kryształową, w którą wlewało sie wina wiader 500 i kilka garncy. Ale dla niej zbudowano było nosioła jakieś, co z nią kilkadziesiąt więźniów około stołu chodziło
Skrót tekstu: SzemTorBad
Strona: 313
Tytuł:
Z nowinami torba kursorska
Autor:
Fryderyk Szembek
Miejsce wydania:
nieznane
Region:
nieznany
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
utwory synkretyczne
Gatunek:
satyry
Poetyka żartu:
tak
Data wydania:
1645
Data wydania (nie wcześniej niż):
1645
Data wydania (nie później niż):
1645
Tekst uwspółcześniony:
tak
Tytuł antologii:
Polska satyra mieszczańska. Nowiny sowiźrzalskie
Redaktor wersji uwspółcześnionej:
Karol Badecki
Miejsce wydania wersji uwspółcześnionej:
Kraków
Wydawca wersji uwspółcześnionej:
Polska Akademia Umiejętności
Data wydania wersji uwspółcześnionej:
1950
kąsała język. Włóż też i jaje w nią, a kiedy nie pójdzie na dno, ta będzie własna próba. I wiej tę wodę mocną w kocieł, a kiedy wezwre i, ujmiesz ognia i zbierzesz precz szymowiny i zachowasz je. I znowu niechaj wry prędko, a kiedy wody ubędzie, nalej więcej, a szymuj póty, aż się ukażą szymowiny szare, gęste i twarde, które zachowaj. Temu się już przypatrzywszy, weź trochę wody tej, a niechaj kapie na żelazo, a jeśli skrzepnie, znak, że się uwarzyło, jeśli nie, tedy niech wry, aż się skrzepnie na mianowanym żelazie. Potym odyjm od ognia i
kąsała język. Włóż też i jaje w nię, a kiedy nie pójdzie na dno, ta będzie własna próba. I wiej tę wodę mocną w kocieł, a kiedy wezwre y, ujmiesz ognia i zbierzesz precz szymowiny i zachowasz je. I znowu niechaj wry prędko, a kiedy wody ubędzie, nalej więcy, a szymuj póty, aż się ukażą szymowiny szare, gęste i twarde, które zachowaj. Temu się już przypatrzywszy, weź trochę wody tej, a niechaj kapie na żelazo, a jeśli skrzepnie, znak, że się uwarzyło, jeśli nie, tedy niech wry, aż się skrzepnie na mianowanym żelezie. Potym odyjm od ognia i
Skrót tekstu: AquaPrax
Strona: 436
Tytuł:
Praxis ręczna działa
Autor:
Andrzej Dell'Aqua
Miejsce wydania:
nieznane
Region:
nieznany
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
podręczniki
Tematyka:
wojskowość
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
między 1624 a 1639
Data wydania (nie wcześniej niż):
1624
Data wydania (nie później niż):
1639
Tekst uwspółcześniony:
tak
Redaktor wersji uwspółcześnionej:
Tadeusz Nowak
Miejsce wydania wersji uwspółcześnionej:
Wrocław
Wydawca wersji uwspółcześnionej:
Zakład Narodowy im. Ossolińskich
Data wydania wersji uwspółcześnionej:
1969
