i inym chorobom/ z zimnych przyczyn pochodzącym/ jest użyteczny/ mażąc nim około uszu/ i po kropce go w nie puszczając/ także go pod nosem trzymając/ i przerzeczonym sposobem używając. Księgi Pierwsze. O Amoniaku/ Rozdział 63.
Ammoniacum, Hammoniacum. Agasyllum. Eliustrum. Criotheum. Armoniac. Amoniak/ albo Armoniak/ jest Żywica z jednego chrościastego drzewka płynąca/ czasu gorącego. Chrościna sama Zapaliczce jest podobna/ która/ dla obfitszego Soku/ w swych gałązkach bywa narzynana: ten wypływając jako Żywica krzepnie/ w niewielkie gruzełki. Ta dwojaka bywa. Pierwsza/ a ta wyborniejszą/ zowią Grekowie Thraustron/ kadzidłu przedniemu podobną. Drugą zowią
y inym chorobom/ z źimnych przyczyn pochodzącym/ iest vżyteczny/ máżąc nim około vszu/ y po kropce go w nie pusczáiąc/ tákże go pod nosem trzymáiąc/ y przerzeczonym sposobem vżywáiąc. Kśięgi Pierwsze. O Ammoniaku/ Rozdźiał 63.
Ammoniacum, Hammoniacum. Agasyllum. Eliustrum. Criotheum. Armoniac. Ammoniak/ álbo Armoniak/ iest Zywicá z iednego chrośćiástego drzewká płynąca/ czásu gorącego. Chrośćiná sámá Zapáliczce iest podobna/ ktora/ dla obfitszego Soku/ w swych gáłąskách bywa nárzynána: ten wypływáiąc iáko Zywicá krzepnie/ w niewielkie gruzełki. Tá dwoiáka bywa. Pierwsza/ á tá wybornieyszą/ zowią Grekowie Thraustron/ kádźidłu przedniemu podobną. Drugą zowią
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 216
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
/ w trunku go używając/ albo też zwierzchu nim plastrując. Dymienic:
Dymienice twarde zbiera/ zmiękcza. Zołzom.
Zołzy gdziekolwiek będące. Świnim wrzodom.
Wrzody świnie za uszyma. Bolączkom twardym.
Bolączki twarde by nawiętsze do zebrania trudne przywodzi. Gruczołom twardym.
Guzy twarde na członkach i na stawach zakamiałe rozpędza/ Armoniak z miodem/ albo z Smołą twardą zaczynony a plastrowany. (Dios.) (Plat.) Też sam Armoniak toż czyni/ plastrem go przykładając. Albo tak: wziąć Armoniaku/ Soli oczkowatej/ Saletry/ Soku z Sianty/ a wosku/ to z octem winnym zaczynić/ a mazać/ albo plastrem przykładać.
/ w trunku go vżywáiąc/ álbo też zwierzchu nim plastruiąc. Djmienic:
Dymienice twárde zbiera/ zmiękcza. Zołzom.
Zołzy gdźiekolwiek będące. Swinim wrzodom.
Wrzody świnie zá vszymá. Bolączkom twárdym.
Bolączki twárde by nawiętsze do zebránia trudne przywodźi. Gruczołom twárdym.
Guzy twárde ná członkách y ná stáwách zakámiáłe rospądza/ Armoniák z miodem/ álbo z Smołą twárdą záczynony á plastrowány. (Dios.) (Plat.) Też sam Armoniak toż czyni/ plastrem go przykłádáiąc. Albo ták: wźiąć Armoniaku/ Soli oczkowátey/ Sáletry/ Soku z Siánty/ á wosku/ to z octem winnym záczynić/ á mázáć/ álbo plastrem przykłádáć.
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 218
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
.
Zołzy gdziekolwiek będące. Świnim wrzodom.
Wrzody świnie za uszyma. Bolączkom twardym.
Bolączki twarde by nawiętsze do zebrania trudne przywodzi. Gruczołom twardym.
Guzy twarde na członkach i na stawach zakamiałe rozpędza/ Armoniak z miodem/ albo z Smołą twardą zaczynony a plastrowany. (Dios.) (Plat.) Też sam Armoniak toż czyni/ plastrem go przykładając. Albo tak: wziąć Armoniaku/ Soli oczkowatej/ Saletry/ Soku z Sianty/ a wosku/ to z octem winnym zaczynić/ a mazać/ albo plastrem przykładać. (Plat.) Toż też Podagrze gruczołowatej.
Podagrze/ Guzowatej/ albo Gruczołom Podagrycznym/ jest rozpędzającym lekarstwem. Ślezienie
.
Zołzy gdźiekolwiek będące. Swinim wrzodom.
Wrzody świnie zá vszymá. Bolączkom twárdym.
Bolączki twárde by nawiętsze do zebránia trudne przywodźi. Gruczołom twárdym.
Guzy twárde ná członkách y ná stáwách zakámiáłe rospądza/ Armoniák z miodem/ álbo z Smołą twárdą záczynony á plastrowány. (Dios.) (Plat.) Też sam Armoniak toż czyni/ plastrem go przykłádáiąc. Albo ták: wźiąć Armoniaku/ Soli oczkowátey/ Sáletry/ Soku z Siánty/ á wosku/ to z octem winnym záczynić/ á mázáć/ álbo plastrem przykłádáć. (Plat.) Toż też Podágrze gruczołowátey.
Podágrze/ Guzowátey/ álbo Gruczołom Podágrycznym/ iest rospądzaiącym lekárstwem. Sleźienie
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 218
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
gęste sitko przebiwszy społem zmieszać/ i to wespół wszystko z mydłem w moździerzu umięszać i chować: a gdy potrzeba na takowe krosty lekarstwa/ naprzód je zdrapać zlekka/ potym je tą maścią namazać/ a po małej chwili ciepłą wodą omyć/ często powtarzając/ i nie przez krótki czas. Ślinogorz w garle leczy/ Armoniak z miodem utarty/ że będzie jako maść wolna/ a pióro gęsie w tym maczając/ garło wewnątrz tym namazować. Też Zielnik D. Simona Syrenniusa/ Ślinogorz. Item.
Z wierzchu Amoniak plastrem na garło ciepło przykładać/ toż czyni. Zęby bolejące i wyprochniałe bez boleści wyciąga.
Zęby bolejące wyprochniałe/ bez boleści wyciąga
gęste sitko przebiwszy społem zmieszáć/ y to wespoł wszystko z mydłem w możdżerzu vmięszáć y chowáć: a gdy potrzebá ná tákowe krosty lekárstwá/ naprzod ie zdrápáć zlekká/ potym ie tą máśćią námázáć/ á po máłey chwili ćiepłą wodą omyć/ często powtarzáiąc/ y nie przez krotki czás. Slinogorz w gárle leczy/ Armoniak z miodem vtárty/ że będźie iáko máść wolna/ á pioro gęśie w tym maczáiąc/ gárło wewnátrz tym námázowáć. Też Zielnik D. Simoná Syrenniusá/ Slinogorz. Item.
Z wierzchu Ammoniak plastrem ná gárło ćiepło przykłádáć/ toż czyni. Zęby boleiące y wyprochniáłe bez boleśći wyćiąga.
Zęby boleiące wyprochniáłe/ bez boleśći wyćiąga
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 219
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
albo plastru. Potym przydać Sesamowego albo Logowego Olejku półtora/ albo dwie łyżce/ Mastyki/ Szafranu/ Kadzidła białego/ Bobrowych strojów miałko utartych po kwincie/ Wosku/ ileby dosyć było do zaczynienia plastru/ a przykładać ciepło gdzie potrzeba Bestie jadowite wypądza.
Wszelakie Bestie jadowite z lezajsk/ i z jam wypędza/ Armoniak warzony w wodzie/ w którejby pierwej Gorczyca była warzona/ i tym miejsca/ albo tylko brzegi pieleszów ich/ w których się przechowują/ polać albo skropić/ precz zaraz ucieką. Bolączki twarde zmiękcza.
Bolączki wszelakie twarde odmiękcza/ część jednę Amoniaku/ w piąci albo w sześci Oliwy rozetrzeć/ a wełnę niepłokaną w
álbo plastru. Potym przydáć Sesamoweg^o^ álbo Logowego Oleyku połtorá/ álbo dwie łyszce/ Mástyki/ Száfránu/ Kádźidłá białego/ Bobrowych stroiow miáłko vtártych po kwinćie/ Wosku/ ileby dosyć było do záczynienia plastru/ á przykłádáć ćiepło gdźie potrzebá Bestyie iádowite wjpądza.
Wszelákie Bestyie iádowite z lezáysk/ y z iam wypędza/ Armoniak wárzony w wodźie/ w ktoreyby pierwey Gorczycá byłá wárzona/ y tym mieyscá/ álbo tylko brzegi pieleszow ich/ w ktorych sie przechowuią/ polać álbo skropić/ precż záraz vcieką. Bolączki twárde zmiękcza.
Bolączki wszelákie twárde odmiękcża/ część iednę Ammoniaku/ w piąći álbo w sześći Oliwy rozetrzeć/ á wełnę niepłokáną w
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 219
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
/ także miałko utłuczonymi rzeczami/ uczynić Maść tęgą/ i w koty ją stoczyć/ a na Ślezionę bolejącą i twardą ciepło plastrować. Wietrzn: w Ślezie.
Wietrzności w Ślezienie tenże plastr rozpędza/ przykładając go na bok lewy. Krzyżom bolejącym i Pacierzowi.
W krzyżach i we wszystkim pacierzu/ w plecach boleniu/ Armoniak z Olejkiem Bobkowym/ i z Kleszczowym/ albo z Rucianym zaczyniony/ a tym dwakroć każdego dnia nacierany układa.
Tenże Armoniak z Olejkiem Kopru ogródnego z jedną częścią sadła Lisiego zaczyniony/ toż czyni. Miesięczną chorobę Paniam wzbudza i wywodzi/ wziąwszy Armoniaku dwie części/ Gałbanu/ Czartowego Lajna/ po części jednej. To
/ tákże miáłko vtłuczonymi rzeczámi/ vczynić Máść tęgą/ y w koty ią stoczyć/ á ná Sleźionę boleiącą y twárdą ćiepło plastrowáć. Wietrzn: w Sleźie.
Wietrznośći w Sleźienie tenże plastr rospądza/ przykłádáiąc go ná bok lewy. Krzyżom boleiącym y Paćierzowi.
W krzyżách y we wszystkim paćierzu/ w plecách boleniu/ Armoniak z Oleykiem Bobkowym/ y z Klesczowym/ álbo z Rućiánym záczyniony/ á tym dwákroć káżdego dniá náćierány vkłáda.
Tenże Armoniak z Oleykiem Kopru ogrodneg^o^ z iedną częśćią sádłá Liśiego záczyniony/ toż czyni. Miesięczną chorobę Pániam wzbudza y wywodźi/ wźiąwszy Armoniaku dwie części/ Gáłbanu/ Czártoweg^o^ Layná/ po częśći iedney. To
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 220
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
(który Łacinnicy Propolim zowią) Hałunu po pół łota/ Kadzidła białego kramnego ćwierć łota i pół albo połtory ćwierci łota/ Gałbanu/ Arseniku/ po ćwierci łota. Amoniak w occie rozpuścić/ i z inymi rzeczami pomieszawszy na Bolączkę przykładać/ w krótkim czasie otworzy ją. Nogom twardopuchniącym.
Puchlinę w nogach twardą rozpędza/ Armoniak w occie rozczyniony/ i na chuście plastrowany. Gruczołom
Gruczoły i twarde zołzy rozpędza/ i inne bolączki twarde zmiękcza/ Amoniak z woskiem a z Smołą umięszany i plastrowany. Scjatyce
W Lędźwiach i w biodrach boleściom/ które Scjatyką zowią/ układa: Wziąć Amoniaku trzy łoty/ Serapinum/ Żywice/ albo Soku Panakowego korzenia/
(ktory Láćinnicy Propolim zowią) Háłunu po poł łotá/ Kádźidłá białego kramnego czwierć łotá y poł álbo połtory czwierći łotá/ Gáłbanu/ Arseniku/ po czwierći łotá. Amoniak w ocćie rospuśćić/ y z inymi rzeczámi pomięszawszy ná Bolączkę przykłádáć/ w krotkim czáśie otworzy ią. Nogom twardopuchniącym.
Puchlinę w nogách twárdą rospądza/ Armoniak w ocćie rozczyniony/ y ná chuśćie plastrowány. Gruczołom
Gruczoły y twárde zołzy rospądza/ y ine bolączki twárde zmiękcza/ Ammoniak z woskiem á z Smołą vmięszány y plastrowány. Scyátyce
W Lędźwiách y w biodrách boleśćiom/ ktore Scyátyką zowią/ vkłáda: Wźiąć Ammoniaku trzy łoty/ Serapinum/ Zywice/ álbo Soku Pánakowego korzeniá/
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 221
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
Soku Panakowego korzenia/ abo Opoponacum po trzy ćwierci łota/ Bdelium trzy ćwierci łota/ Hermodaktylów/ albo Paluchów subtylnie i miałko utartych sześć łotów/ Koperwaseru trzy ćwierci łota/ Oleju z Ogórków Oślich i wosku ile potrzeba pokaże. Z tego wszystkiego maść uczyniwszy/ plastrować nią biodra bolejące. Brodawkom.
Brodawki z rąk spądza/ Armoniak z miodem plastrowany/ abo nacierane. Tkwiące rzeczy z ciała wyciąg.
Rzeczy w ciele tkwiące/ jako żelezca/ kule/ darnie/ szkła/ gwoździe/ etc. sam przez się plastrowany/ wyciąga z głębia na wierzch. Item.
Wziąć Armoniaku ze trzy łoty/ Korzenia Trzcinnego cztery łoty. Narciszkowego korzenia dwa łoty.
Soku Pánakowego korzeniá/ ábo Opoponacum po trzy czwierći łotá/ Bdelium trzy czwierći łotá/ Hermodaktylow/ álbo Páluchow subtylnie y miáłko vtártych sześć łotow/ Koperwáseru trzy czwierći łotá/ Oleiu z Ogorkow Oślich y wosku ile potrzebá pokaże. Z tego wszystkiego máść vczyniwszy/ plastrowáć nią biodrá boleiące. Brodawkom.
Brodawki z rąk spądza/ Armoniak z miodem plastrowány/ ábo náćieráne. Tkwiące rzeczy z ćiáłá wjćiąg.
Rzeczy w ćiele tkwiące/ iáko żelezcá/ kule/ darnie/ skłá/ gwoźdźie/ etc. sam przez się plastrowány/ wyćiąga z głębia ná wierzch. Item.
Wźiąć Armoniaku ze trzy łoty/ Korzeniá Trzćinnego cztery łoty. Nárćiszkowego korzeniá dwá łoty.
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 221
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
Gałbanem w winie rozpuszczony do tego wmieszać/ i do przystonego zgęszczenia na wolnym ogniu przywarzyć: a na koniec inne rzeczy przydać/ miałko je utarszy/ potoczyć w koty/ a chować. Słusznie do wszelakich plastrów Amoniak ma być przydany.
Do każdych plastrów na rany/ złe wrzody/ bolączki/ sadzele/ przystojnie czynionych/ Armoniak ma być słusznie przymieszany. Abowiem niedopuszcza złemu mięsu dziwemu w nich narastać/ a narosłe trawi/ i ciałem zdrowym je wypełnia. Też wrzody ciało psujące/ i roziadające zawściąga i hamuje: zaplugawione wychędaża i ściąga. Ciało roziadającemwrzodom. Ranom.
Ranom złym jadowitym. Bolączki
Bolączkom. Urzodom
Wrzodom ciało psującym/ i
Gáłbanem w winie rospusczony do tego wmieszáć/ y do przystone^o^ zgęsczenia ná wolnym ogniu przywárzyć: á ná koniec ine rzeczy przydáć/ miáłko ie vtárszy/ potoczyć w koty/ á chowáć. Słusznie do wszelákich plastrow Ammoniak ma być przydány.
Do káżdjch plastrow ná rány/ złe wrzody/ bolączki/ sádzele/ przystoynie czynionych/ Armoniak ma być słusznie przymieszány. Abowiem niedopuscza złemu mięsu dźiwemu w nich nárastáć/ á nárosłe trawi/ y ćiáłem zdrowym ie wypełnia. Też wrzody ćiáło psuiące/ y roziádáiące záwśćiąga y hámuie: záplugáwione wychędaża y śćiąga. Ciáło roziádáiącemwrzodom. Ránom.
Ránom złym iadowitym. Bolączki
Bolączkom. Vrzodom
Wrzodom ćiáło psuiącym/ y
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 222
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
zatrzymany potężnie wywodzi/ z wodką/ albo z juchą Pietruszczaną/ albo Lamikamieniową/ pod tąż miarą dając go w trunku. Kaduku.
Padającej niemocy/ jest użyteczny Olej Amoniakowy/ ze trzy kropki go dając z wodką białej Bukwice. Macicy.
Służy też barzo wszelakim niedostatkom Macice/ i inym dolegliwościom wnętrznym/ którym sam Armoniak służy. O czym się już wyższej powiedziało. Do innych lekarstw ma być przydawany. Także do maści/ olejków/ soków/ plastrów.
Też inym lekarstwom przyłączony bjć może/ jako pigułom/ Lektwarzom/ konfektom/ według potrzeby i zdania uczonego Lekarza. Także też maściom rozmaitym przymieszany być może: a zwłaszcza gdy rozgrzewać potrzeba
zátrzymány potężnie wjwodźi/ z wodką/ álbo z iuchą Pietrusczáną/ álbo Lámikámieniową/ pod tąż miárą dáiąc go w trunku. Káduku.
Padáiącey niemocy/ iest vżyteczny Oley Ammoniakowy/ ze trzy kropki go dáiąc z wodką białey Bukwice. Máćicy.
Służy też bárzo wszelákim niedostátkom Máćice/ y inym dolegliwośćiom wnętrznym/ ktorym sam Armoniak służy. O czym sie iuż wyższey powiedźiáło. Do inych lekarstw ma być przydawány. Tákże do máśći/ oleykow/ sokow/ plastrow.
Też inym lekárstwom przyłączony bjć może/ iáko pigułom/ Lektwarzom/ konfektom/ według potrzeby y zdánia vczonego Lekarzá. Tákże też máśćiom rozmáitym przymieszány być może: á zwłasczá gdy rozgrzewáć potrzebá
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 222
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
