równa Kosacowi Słowieńskiemu/ który Fiołkowym korzeniem zowiemy/ roście na wielu miejscach w Hetruriej. O Kosacu Słowieńskim/ albo Korzeniu Fiołkowym. Iris Illirica. Iris Dalmatica. Dalmatysch weilwurtz.
KOsaciec Słowieński zaraz/ jako i drugie/ z korzenia liście na Wiosnę wypuszcza ziobrowate/ jedno wedle drugiego jakoby skrzydła/ albo Pawi ogon rozpuszczony: Kłącze czcze wewnątrz mając/ a na każdej róscce wiele kwiecia wielkiego brónatnego/ które także jako innych Kosaców/ pospolicie z sześci listków bywa złożone: Kwiat otworzysty i rozłożysty: Koszeń biały/ zapachu Fiolków brónatnych/ dla którego korzeniem Fiołkowym go mianujemy. Łacinnicy Radicem Iridis Illyricae. To jest/ korzeń Kosacu Iliryckiego albo Słowieńskiego. W
równa Kosacowi Słowienskiemu/ ktory Fiołkowym korzeniem zowiemy/ rośćie ná wielu mieyscách w Hetruriey. O Kosacu Słowieńskim/ álbo Korzeniu Fiołkowym. Iris Illirica. Iris Dalmatica. Dalmatysch weilwurtz.
KOsaćiec Słowieński záraz/ iáko y drugie/ z korzenia liście na Wiosnę wypuscza źiobrowáte/ iedno wedle drugiego iakoby skrzydłá/ álbo Pawi ogon rozpusczony: Kłącze czcze wewnątrz maiąc/ á ná káźdey róscce wiele kwiećia wielkiego brónatnego/ ktore tákże iáko inych Kosacow/ pospolicie z sześći listkow bywa złożone: Kwiát otworzysty y rozłożysty: Koszeń biały/ zapáchu Fiolkow brónatnych/ dla ktorego korzeniem Fiołkowym go miánuiemy. Laćinnicy Radicem Iridis Illyricae. To iest/ korzen Kosacu Illiryckiego álbo Słowieńskiego. W
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 3
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
/ smaku także jako i Nasienie ostrego/ Język szczypiąc/ i usta rozpalając. Miejsce i czas do brania.
Roście nietylko w Hiszpaniej i w Macedoniej/ jako Dioscorydes pisze/ ale w tych krainach naszych na górach i Pagórkach słońcu otworzystych/ znajduje się obficie. Pod Jesień ma być kopany/ albo radniej gdyby poczynał kłącze wypuszczać. Może być chowany do dwu lat/ nie utracając swej mocy i poty. Przyrodzenie.
Oleśnik/ jako Dioscorydes, Galenus, Egineta, i inni Ziołopisowie starodawni piszą/ jest przyrodzenia w trzecim stopniu rozgrzewającego/ a we wtórym wysuszającego. Korzeń jego naczęściej do lekarstw wchodzi/ mając moc rozprawowania/ rozgrzewania/ trawienia/
/ smáku także iáko y Násienie ostrego/ Ięzyk sczypiąc/ y vstá rospaláiąc. Mieysce y czás do bránia.
Rośćie nietylko w Hiszpániey y w Mácedoniey/ iáko Dioscorides pisze/ ále w tych kráinách naszych ná gorách y Págorkách słońcu otworzystych/ znáyduie się obfićie. Pod Ieśień ma być kopány/ álbo rádniey gdyby poczynał kłącze wypusczáć. Może być chowány do dwu lat/ nie vtrácáiąc swey mocy y poty. Przyrodzenie.
Oleśnik/ iáko Dioscorides, Galenus, Egineta, y ini Ziołopisowie stárodawni piszą/ iest przyrodzenia w trzećim stopniu rozgrzewáiącego/ á we wtórym wysuszaiącego. Korzen iego naczęśćiey do lekarstw wchodźi/ máiąc moc rosprawowánia/ rozgrzewánia/ trawienia/
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 23
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
którą w kurzawy i w pary obraca/ a do głowy puszcza. (Gal: Egineta.) Olejek/ albo Balsam z Oleśniku.
Olejek bywa od uczonych Cyrulików z tego ziela czyniony/ który Balsamem dla osobliwości jego mianują. Ten/ tym sposobem bywa robiony: Biorą korzenia i liścia Oleśnikowego świeżo zielonego/ póki w kłącze nie wyroście/ łotów szesnaście: Zankłu ośm łotów/ Oleju Lnianego kwartę/ Bobkowego pół kwarty/ ziele i z korzeniem pokrajawszy/ w pomienionych Olejkach tak długo warzą/ aż się w ziołach wszystka wilgotność strawi. Potym przecedzają i mocno prasują/ a Terpentyny ośm łotów przydają/ Gałganu w winie rozpuszczonego łot/ Mirry co namielej
ktorą w kurzáwy y w páry obráca/ á do głowy puscza. (Gal: Egineta.) Oleiek/ álbo Bálsam z Oleśniku.
Oleiek bywa od vczonych Cyrulikow z tego źiela czyniony/ ktory Bálsámem dla osobliwośći ieg^o^ miánuią. Ten/ tym sposobem bywa robiony: Biorą korzenia y liścia Oleśnikowego świeżo źielonego/ poki w kłącze nie wyrośćie/ łotow szesnaśćie: Zánkłu ośm łotow/ Oleiu Lniánego kwartę/ Bobkoweg^o^ poł kwarty/ źiele y z korzeniem pokráiawszy/ w pomienionych Oleykách ták długo wárzą/ áż sie w źiołách wszystká wilgotność strawi. Potym przecedzáią y mocno prásuią/ á Terpentyny ośm łotow przydáią/ Gałganu w winie rospusczonego łot/ Mirrhy co namieley
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 25
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
i zaziębienionemu Jadowitemu ukąszeniu.
Jadowitemu ukąszeniu/ bądź od człowieka/ bądź od bestii/ także z winem go pić dobrze. Do lekarstw.
Do lekarstw odmiękczających zwirzchownych/ i do trunków. Także. Do maści
Do maści rozgrzewających wchodzi/ z wielkim użytkiem. Na chowanie długie.
Dla dalszego zachowania w swych skutkach każe Dioscorydes kłącze i korzenie jego (jako to/ które ma przodek do lekarstw) miałko utłuc/ i z białym winem przednie dobrym kołaczki/ albo Trociszki płaskie poczynić/ ususzyć/ i w garncu nowym polewanym/ albo w naczyniu pośmolonym chować do potrzeb lekarskich. (Dioscorydes) Rozsądek.
Mylą się ci/ którzy spuściwszy się na lekkomyślny
y záźiębienionemu Iádowitemu vkąszeniu.
Iádowitemu vkąszeniu/ bądź od człowieká/ bądź od bestyey/ tákże z winem go pić dobrze. Do lekarstw.
Do lekarstw odmiękczáiących zwirzchownych/ y do trunkow. Tákże. Do máśći
Do máśći rozgrzewáiących wchodźi/ z wielkim vżytkiem. Ná chowánie długie.
Dla dálszego záchowánia w swych skutkách każe Dioscorides kłącze y korzenie iego (iáko to/ ktore ma przodek do lekarstw) miáłko vtłuc/ y z białym winem przednie dobrym kołaczki/ álbo Troćiszki płáskie poczynić/ vsuszyć/ y w gárncu nowym polewánym/ álbo w naczyniu posmolonym chowáć do potrzeb lekárskich. (Dioscorides) Rozsądek.
Mylą sie ći/ ktorzy spuśćiwszy sie ná lekkomyślny
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 36
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
Także od wężów mych/ z winem go dając/ jest osobliwym lekarstwem. (Apul:)
Myśliwcy i Lowcy sokiem Omanowym strzały namazują/ miasto jadu/ do bicia zwierza. Ale to tylko w Charwackiej ziemi jest prawda/ a nie indziej. Omanowa Wodka. Aqua Enulae.
W Maju/ póki nie wyroście w kłącze/ bywa tak z liścia/ jako z korzenia jego/ Wodka dystylowana: tak z osobna/ jako społecznie tłuczone i zjuszone/ a z Alembiku palona. Mocz pędzi. Pęcherz. Nyryki. Kamień.
Która te ma skutki: Mocz z ciężkością odchodzący pędzi. Pęcherz z zamuliska wychędaża. Także Nyrki. Kamień i Piasek
Tákże od wężow mych/ z winem go dáiąc/ iest osobliwym lekárstwem. (Apul:)
Myśliwcy y Lowcy sokiem Omanowym strzáły námázuią/ miásto iádu/ do bićia źwierzá. Ale to tylko w Chárwáckiey źiemi iest prawdá/ á nie indźiey. Omanowá Wodká. Aqua Enulae.
W Máiu/ poki nie wyrośćie w kłącze/ bywa ták z liśćia/ iáko z korzenia iego/ Wodká dystyllowána: ták z osobná/ iáko społecznie tłuczone y ziuszone/ á z Alembiku palona. Mocz pędźi. Pęchyrz. Nyryki. Kámień.
Ktora te ma skutki: Mocz z ćięszkośćią odchodzący pędźi. Pęchyrz z zámuliská wychędaża. Tákże Nyrki. Kámień y Piasek
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 60
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
rannemu rano/ i wieczor po sześci abo ośmi łyżek ciepło pić/ przynamniej dwie godzinie przed oboim jedzeniem. Zatym dwakroć ranę każdego dnia opatrzyć/ Sztychflastr na nią kładąc/ a w ranę sztychową/ Balsamu/ niżej opisanego/ z Biedrzeńcu wpuszczać.
Balsam ten tak uczynisz: Weźmi świeżego ziela Sowiej strzały mniejszej/ póki w kłącze chropowate nie wyroście z szesnaście łotów/ białej albo Majowej Miodunki/ którą też Płucznikiem i Wątrobnym zielem zowiemy/ ośm łotów/ Leczywrzodu/ Stokroci/ Przetarzniku/ Głowienek/ Gęsiego poleju/ po cztery łoty/ Zanklu/ Podbiału szerokiego po dwu łotu: to wszystko w Moździerzu co nalepiej utłuc/ abo w donicy uwiercieć/
ránnemu ráno/ y wieczor po sześći ábo osmi łyżek ćiepło pić/ przynamniey dwie godźinie przed oboim iedzeniem. Zátym dwákroć ránę każdego dniá opátrzyć/ Sztychflastr ná nię kłádąc/ á w ránę sztychową/ Bálsamu/ niżey opisánego/ z Biedrzeńcu wpusczáć.
Bálsam ten ták vczynisz: Weźmi świeżego źiela Sowiey strzały mnieyszey/ poki w kłącze chropowáte nie wyroście z szesnaśćie łotow/ białey álbo Máiowey Miodunki/ ktorą też Płucznikiem y Wątrobnym źielem zowiemy/ ośm łotow/ Leczywrzodu/ Stokroći/ Przetarzniku/ Głowienek/ Gęśiego poleiu/ po cztery łoty/ Zanklu/ Podbiału szerokiego po dwu łotu: to wszystko w Możdżerzu co nalepiey vtłuc/ ábo w donicy vwierćieć/
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 82
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
z tego każdego dnia/ trzy godziny przed obiadem i wieczerzą po sześci abo po ośmi łyżek/ ciepło pić dawać/ to tak długo czynić/ ażby poprawa na zdrowiu była. Item Rupiom Końskim
Koniom Rupie i chrobaki ze wnętrza wywodzi/ zwłaszcza więtsza Rożyczka P. Mariej/ zawiesiwszy mu na szyj korzeń/ a samo kłącze i z liściem posiekać/ a miedzy obrok mu pomieszać. Także mu go kłaść w wodę do picia/ Albo też kłącze z liściem na proch utluc/ i po cztery łoty każdego dnia trzykroć mu z ciepłą wodą dawać/ abo mu w gębę lać. Owa jakokolwiek może go dawać/ tak mu jest użyteczne.
z tego káżdego dniá/ trzy godźiny przed obiádem y wieczerzą po sześći ábo po ośmi łyżek/ ćiepło pić dawáć/ to ták długo czynić/ áżby popráwá ná zdrowiu byłá. Item Rupiom Końskim
Koniom Rupie y chrobaki ze wnętrza wywodźi/ zwłasczá więtsza Rożyczká P. Máryey/ záwieśiwszy mu ná szyi korzeń/ á sámo kłącze y z lisćiem pośiekáć/ á miedzy obrok mu pomieszáć. Tákże mu go kłaść w wodę do pićia/ Albo też kłącze z liściem ná proch vtluc/ y po cztery łoty káżdego dniá trzykroć mu z ćiepłą wodą dawáć/ ábo mu w gębę lać. Owa iákokolwiek może go dawáć/ ták mu iest vżyteczne.
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 83
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
długo czynić/ ażby poprawa na zdrowiu była. Item Rupiom Końskim
Koniom Rupie i chrobaki ze wnętrza wywodzi/ zwłaszcza więtsza Rożyczka P. Mariej/ zawiesiwszy mu na szyj korzeń/ a samo kłącze i z liściem posiekać/ a miedzy obrok mu pomieszać. Także mu go kłaść w wodę do picia/ Albo też kłącze z liściem na proch utluc/ i po cztery łoty każdego dnia trzykroć mu z ciepłą wodą dawać/ abo mu w gębę lać. Owa jakokolwiek może go dawać/ tak mu jest użyteczne. Doświadczone lekarstwo w tym przypadku Końskim. Item. Upławom jak białym jako krwawym.
Upławy białogłowskie/ tak białe jako rumienne zastanawia i
długo czynić/ áżby popráwá ná zdrowiu byłá. Item Rupiom Końskim
Koniom Rupie y chrobaki ze wnętrza wywodźi/ zwłasczá więtsza Rożyczká P. Máryey/ záwieśiwszy mu ná szyi korzeń/ á sámo kłącze y z lisćiem pośiekáć/ á miedzy obrok mu pomieszáć. Tákże mu go kłaść w wodę do pićia/ Albo też kłącze z liściem ná proch vtluc/ y po cztery łoty káżdego dniá trzykroć mu z ćiepłą wodą dawáć/ ábo mu w gębę lać. Owa iákokolwiek może go dawáć/ ták mu iest vżyteczne. Doświádczone lekárstwo w tym przypadku Końskim. Item. Vpławom iák białjm iáko krwáwym.
Vpłáwy białogłowskie/ ták białe iáko rumienne zástanawia y
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 83
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
Suchoty leczy. Płuca warzone goi. Biegunce czerwo.
Biegunce czerwonej jest wielkim ratunkiem. Także i inym Ciekączkom. Złotym żyłkom.
Złotym żyłkom/ zbytnie płynącym/ jest lekarstwem/ także go używając. Konfekt z listeczków Panny Mariej Rożyczki. Conserua.
Wziąć co namłodszych listków/ na Wiosnę z ziemie puszczających się/ póki w kłącze nie wyroście/ któregokolwiek z tych dwu/ bądź więtszego/ albo mniejszego: A chocia i obojga/ ile się zda i podoba/ ukrążać je co nadrobniej/ potym Cukru chędogiego białego we troj nasób przydać/ i wespół utłuc w Moździerzu/ a w szklane naczynie włożyć/ i na śłońce wystawić/ albo w piec po
Suchoty leczy. Płuca wárzone goi. Biegunce czerwo.
Biegunce czerwoney iest wielkim rátunkiem. Tákże y inym Ciekączkom. Złotym żyłkom.
Złotym żyłkom/ zbytnie płynącym/ iest lekárstwem/ tákże go vżywáiąc. Konfekt z listeczkow Pánny Máryey Rożyczki. Conserua.
Wźiąć co namłodszych listkow/ ná Wiosnę z źiemie pusczáiących sie/ poki w kłącze nie wyrośćie/ ktoregokolwiek z tych dwu/ bądź więtszego/ álbo mnieyszego: A choćia y oboygá/ ile sie zda y podoba/ vkrążáć ie co nadrobniey/ potym Cukru chędogiego biáłego we troy násob przydáć/ y wespoł vtłuc w Moźdżierzu/ á w skláne naczynie włożyć/ y ná śłońce wystáwić/ álbo w piec po
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 84
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
którzy go Miarzem abo Mistrzownikiem mieć chcą. Niemniej i oni/ którzy pospolitym Dzięgielem rozumieją go i udają. Ale i ci są w błędzie/ którzy Girem naszym/ albo Aleksandryjską Pietruszką być go rozumieją. Co się snadnie z opisania każdego z osobna baczyć może. Przewłoka/ Rozdział 25. Kłącze.
PRzewłoka jest ziele mając kłącze stryfiaste/ mocne/ odnożyste/ i gałęziste. Liście które z korzenia pochodzi/ miesszejsze od własnego Dzięgielu/ na jednej stopce po pięci podługowate/ rozdzielne listeczki/ około ząbkowate: ale co na kłączu okrągłe jest/ przez których środek pręt przechodzi/ jak w Pępowniku baczymy/ ząbkowania żadnego około krajów nie mają. Pod tymisz
ktorzy go Miarzem ábo Mistrzownikiem mieć chcą. Niemniey y oni/ ktorzy pospolitym Dźięgielem rozumieią go y vdáią. Ale y ći są w błędźie/ ktorzy Girem nászym/ álbo Alexándriyską Pietruszką być go rozumieią. Co sie snádnie z opisánia káżdego z osobná baczyć może. Przewłoká/ Rozdźiał 25. Kłącze.
PRzewłoká iest źiele máiąc kłącze stryfiáste/ mocne/ odnożyste/ y gáłęźiste. Liśćie ktore z korzeniá pochodźi/ miesszeysze od własnego Dźięgielu/ ná iedney stopce po pięći podługowate/ rozdźielne listeczki/ około ząbkowáte: ále co ná kłączu okrągłe iest/ przez ktorych środek pręt przechodźi/ iák w Pępowniku baczymy/ ząbkowánia żadnego około kráiow nie máią. Pod tymisz
Skrót tekstu: SyrZiel
Strona: 101
Tytuł:
Zielnik
Autor:
Szymon Syreński
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Tematyka:
botanika, zielarstwo
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1613
Data wydania (nie wcześniej niż):
1613
Data wydania (nie później niż):
1613
