dla okrasy zażywać musieli, w Kazaniach, Mowach, Listach, publicznych instrumentach, i niektóre słowa polonizarunt, tojest spolszczyli, na Polski dialekt i konstrukcję nakłaniając. I prawdę mówiąc, nasze pierwsze Polskie Statuta, Prawa, są Łaciną pisane, Kancelaria Koronna, Trybunały, Ziemskie i Grodzkie Acta (wyjąwszy niektóre Województwa, którym Polszczyzna pozwolona konstytucją) są Łaciną, albo wpół Łaciną okryslone, jako też publiczne do Monarchów Legację i do Respublicas tylko Łaciną, albo Polszczyzną nie innym językiem są pozwolone, et expediuntur. Z racyj siódmej Łaciny zażywają Polacy: ob defectum słów genuine rzecz każdą wyrażających. Skąd to idzie, iż gdy teraz kto co samym językiem
dla okrasy zażywać musieli, w Kazaniach, Mowach, Listach, publicznych instrumentach, y niektore słowa polonizarunt, toiest spolszczyli, na Polski dyalekt y konstrukcyę nakłaniaiąc. I prawdę mowiąc, nasze pierwsze Polskie Statuta, Prawa, są Łaciną pisane, Kancellarya Koronna, Trybunały, Ziemskie y Grodzkie Acta (wyiąwszy niektore Woiewodztwa, ktorym Polszczyzna pozwolona konstytucyą) są Łaciną, albo wpoł Łaciną okryslone, iako też publiczne do Monarchow Legacyę y do Respublicas tylko Łaciną, albo Polszczyzną nie innym ięzykiem są pozwolone, et expediuntur. Z racyi siodmey Łaciny zażywaią Polacy: ob defectum słow genuine rzecz każdą wyrażaiących. Zkąd to idzie, iż gdy teraz kto co samym ięzykiem
Skrót tekstu: ChmielAteny_IV
Strona: 371
Tytuł:
Nowe Ateny, t. 4
Autor:
Benedykt Chmielowski
Miejsce wydania:
Lwów
Region:
Ziemie Ruskie
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1756
Data wydania (nie wcześniej niż):
1756
Data wydania (nie później niż):
1756
emulacja) nie aprehenduje i na ambonie, w krześle Senatorskim, na całego Świata, praecipue o PolscE
Sejmach, Sejmikach Mowach, Listach pięknie akomodowanych (byle nie ustawnie) zażywa tekstów. Sentencyj, Łacińskich ucinków tak zdobi mowę swoją jak gwiazdy niebo, jak brylant Królewską koronę; słodsza taka dla uczonego kompozycja, niż sama Polszczyzna; czego i Dama dokaże polerowna. Co innego Francu[...] , który wszystkie ma verba ponderosa, culta wszelkie kogitacje, ekspressye słów wybornych może wyrazić,[...] on item, Polak defectuosus w słowach, jako znać z Książek Francuskich po Polsku wytłumaczonych, które nie mają tantam gratiam w Polszcyznie. Co Ichmość illiterati i Damy wolą samym czystym
emulacya) nie apprehenduie y ná ambonie, w krzesle Senatorskim, na całego Swiata, praecipuè o POLSZCZE
Seymach, Seymikach Mowach, Listach pięknie akkomodowanych (byle nie ustawnie) zażywa textow. Sentencyi, Łacinskich ucinkow tak zdobi mowę swoią iak gwiazdy niebo, iak brylant Krolewską koronę; słodsza taka dla uczonego kompozycya, niż sama Polszczyzna; czego y Dama dokaże polerowna. Co innego Francu[...] , ktory wszystkie ma verba ponderosa, culta wszelkie kogitacye, expressye słow wybornych może wyrazić,[...] on item, Polak defectuosus w słowach, iako znać z Książek Francuskich po Polsku wytłumaczonych, ktore nie maią tantam gratiam w Polszcyznie. Co Ichmość illiterati y Damy wolą samym czystym
Skrót tekstu: ChmielAteny_IV
Strona: 374
Tytuł:
Nowe Ateny, t. 4
Autor:
Benedykt Chmielowski
Miejsce wydania:
Lwów
Region:
Ziemie Ruskie
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
encyklopedie, kompendia
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1756
Data wydania (nie wcześniej niż):
1756
Data wydania (nie później niż):
1756
P. z Z. B. CzyACHOWSKIEGO O PRZYPADKACH BIAŁYCHGŁÓW BRZEMIENNYCHPolszczyzna W KRAKOWIE, T z DZIELNOŚCI KORONIE
Mężny LEWART sławą swą zdobił wszytkę ziemię. Niż się tak wzgórę cnego Lecha wzbieło plemię. Lecz teraz dla cnot dzielnych PANÓW z DABROWICE, Tenże Klejnot niebieskiej dostąpił świątnice. CzyACHOWSKI Jaśnie Wielmożnemu Panu a Panu ZDĄBROWICE JEGO MOŚCI PANV ANDRZEJOWI FIRLEJOWI, Staroście Kaźmierskiemu, Medyckiemu, etc
P. z Z. B. CZIACHOWSKIEGO O PRZYPADKACH BIAŁYCHGŁOW BRZEMIENNYCHPolszczyznà W KRAKOWIE, T z DZIELNOSCI KORONIE
Mężny LEWART sławą swą zdobił wszytkę źiemię. Niż się ták wzgorę cnego Lechá wzbieło plemię. Lecz teraz dla cnot dźielnych PANOW z DABROWICE, Tenże Kleynot niebieskiey dostąpił świątnice. CZIACHOWSKI Jaśnie Wielmożnemu Pánu á Panu ZDĄBROWICE IEGO MOSCI PANV ANDRZEIOWI FIRLEIOWI, Stárośćie Káźmierskiemu, Medickiemu, etc
Skrót tekstu: CiachPrzyp
Strona:
Tytuł:
O przypadkach białychgłów brzemiennych
Autor:
Piotr Ciachowski
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
poradniki, traktaty
Tematyka:
medycyna
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1624
Data wydania (nie wcześniej niż):
1624
Data wydania (nie później niż):
1624
zowią Chrześcijany/ raczejby się zwali abo Turkami abo Mahometany. Ariani z Mahometem jedn[...] Chrystusa wyznawają. Mesjasz nowych Arianów[...] M. jest Mahometan.[...] Ariańska. Arniani niesłusznie się zowią Chrześcijany.[...] szczyzna Ariańska poszła na[...] Turecką.
Tylko im to jeszcze zostało/ że wżdy nie po Turecku ale po Polsku mówią. Aleć i Polszczyzna sama stoi za Turecką: bo jako nowego sobie Chrystusa wymyślili/ nowy wykład pisma/ nową wiarę/ tak i nową Polszczyznę: chociaj mówią po Polsku/ kiedy wiarę swoję o Chrystusie wyznawają/ przecię nie każdy zrozumie: słuchając bowiem ich pięknych i farbowanych słowek/ kiedy Chrystusa zalecają/ kiedy też pisma przywodzą/ rzekłby
zowią Chrześćiány/ ráczeyby się zwáli ábo Turkámi ábo Máhometany. Ariani z Mahometem iedn[...] Chrystusá wyznawáią. Messyasz nowych Arianow[...] M. iest Máhometan.[...] Ariánska. Arniani niesłusznie się zowią Chrześćiány.[...] szczyzná Ariańska poszłá na[...] Turecką.
Tylko im to ieszcze zostáło/ że wżdy nie po Turecku ále po Polsku mowią. Aleć y Polszczyzná sámá stoi zá Turecką: bo iáko nowego sobie Chrystusá wymyślili/ nowy wykład pismá/ nową wiárę/ ták y nową Polszczyznę: choćiay mowią po Polsku/ kiedy wiárę swoię o Chrystuśie wyznawáią/ przećię nie káżdy zrozumie: słucháiąc bowiem ich pięknych y fárbowánych słowek/ kiedy Chrystusá zálecáią/ kiedy też pismá przywodzą/ rzekłby
Skrót tekstu: SkarMes
Strona: 64
Tytuł:
Mesjasz nowych Arianów wedle Alkoranu Tureckiego
Autor:
Piotr Skarga
Drukarnia:
Andrzej Piotrkowczyk
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty perswazyjne
Gatunek:
pisma religijne
Tematyka:
religia
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1612
Data wydania (nie wcześniej niż):
1612
Data wydania (nie później niż):
1612
polskim stylem, Wyrazić, bo inaczej z swym się minie cylem: Abo oszpeci, abo cale go utopi; Nikt z piasku bicza, wszyscy kręcą go z konopi. Kilką słów sentencyją w łacińskim zawartą, W polskim języku trzeba opisować kartą. Filozofom dać pokój, gdyż to każdy przyzna, Że temu nie wydoła uboga polszczyzna. Jakbyś też chciał tłumaczyć wierszem astronoma, Abo też teologa. Czego nie masz doma, Nie kupisz, nie pożyczysz. Przeto czym kto zdole, Tym niech robi, trzyma się w zamierzonym kole. Możesz młotem pociągnąć rozpalonej sztaby; Nie przymusisz, kiedy się nie przyda, sylaby. Insza rzeczy, insza
polskim stylem, Wyrazić, bo inaczej z swym się minie cylem: Abo oszpeci, abo cale go utopi; Nikt z piasku bicza, wszyscy kręcą go z konopi. Kilką słów sentencyją w łacińskim zawartą, W polskim języku trzeba opisować kartą. Filozofom dać pokój, gdyż to każdy przyzna, Że temu nie wydoła uboga polszczyzna. Jakbyś też chciał tłumaczyć wierszem astronoma, Abo też teologa. Czego nie masz doma, Nie kupisz, nie pożyczysz. Przeto czym kto zdole, Tym niech robi, trzyma się w zamierzonym kole. Możesz młotem pociągnąć rozpalonej sztaby; Nie przymusisz, kiedy się nie przyda, sylaby. Insza rzeczy, insza
Skrót tekstu: PotMorKuk_III
Strona: 180
Tytuł:
Moralia
Autor:
Wacław Potocki
Miejsce wydania:
nieznane
Region:
nieznany
Typ tekstu:
wiersz
Rodzaj:
liryka
Gatunek:
fraszki i epigramaty, pieśni
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1688
Data wydania (nie wcześniej niż):
1688
Data wydania (nie później niż):
1688
Tekst uwspółcześniony:
tak
Tytuł antologii:
Dzieła
Redaktor wersji uwspółcześnionej:
Leszek Kukulski
Miejsce wydania wersji uwspółcześnionej:
Warszawa
Wydawca wersji uwspółcześnionej:
Państwowy Instytut Wydawniczy
Data wydania wersji uwspółcześnionej:
1987
słowem, niewymowną przewrotność obłudnego tego Narodu, który wszytkiemi siłami, i niepojętemi sposobami na imię Chrześcijańskie następuje, czego się tu każdy doskonalej doczyta. Ja to tylko o tłumaczeniu swoim przydam, żem chciał być jako najwierniejszym, nie tylko sens, ale ile być mogło i słowa wyrażając, przez co się też poniekąd czasem Polszczyzna zakręcić musiała do obcego języka własności. Łaskawy CZYTELNIK przebaczy, uważywszy, że tu nie wymowie, ale rzeczy samej wygarzać należało. W tym też przestrzegam naostatek, aby się nikt języka Tureckiego wiadomy niegorszył, kiedy słowa Tureckie, a osobliwie przezwiska Prowincyj i Miast, niedobrze znajdzie wyrażone. Niech sobie wspomni, że
słowem, niewymowną przewrotność obłudnego tego Narodu, ktory wszytkiemi śiłámi, y niepoiętemi sposobámi ná imię Chrześćiáńskie nástępuie, czego się tu kożdy doskonáley doczytá. Ia to tylko ô tłumáczeniu swoim przydam, żem chćiał bydź iáko naywiernieyszym, nie tylko sens, ále ile bydź mogło y słowá wyrażáiąc, przez co się też poniekąd czásem Polszczyzna zákręćić muśiałá do obcego ięzyka własnośći. Łáskáwy CZYTELNIK przebaczy, vważywszy, że tu nie wymowie, ále rzeczy sámey wygarzać náleżało. W tym też przestrzegam náostátek, áby się nikt ięzyká Tureckiego wiádomy niegorszył, kiedy słowá Tureckie, á osobliwie przezwiska Prowincyi y Miást, niedobrze znaydźie wyráżone. Niech sobie wspomni, że
Skrót tekstu: RicKłokMon
Strona: 10nlb
Tytuł:
Monarchia turecka
Autor:
Paul Ricot
Tłumacz:
Hieronim Kłokocki
Miejsce wydania:
nieznane
Region:
nieznany
Typ tekstu:
mieszany
Rodzaj:
literatura faktograficzna
Gatunek:
relacje
Tematyka:
egzotyka, obyczajowość
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1678
Data wydania (nie wcześniej niż):
1678
Data wydania (nie później niż):
1678
, gdy właściwą zaszczyca się Polszczyzną, zowiąc Jednowładztwo, Możnorządy (albo Możnorządztwo,) Gminowładztwo, Prawołomstwo, Krajopisarstwo, Miernictwo, Rachmistrzstwo, Odgłos, Zakład (budynku) skład, wystawa, i insze wszytkie (że pominę) by najtrudniejsze Polityczne, Gramatyczne, Prawne, Filozoficzne wyraży, albo terminy, którym dość dostatecznie Polszczyzna dogadza. Owe zaś subtelniejsze Łacińskiej Filozofii Entitates, Quidditates, jako są wywrotno Łacińskie, tak z samego tylko w słuchania się w przykrości swej nie mierzjone uszom zostały; tymże kształtem Polskie niektóre osłuchałyby się słowa, gdyby ich gęsta o rzeczach spowszedniła rozmowa. Nie czyń tedy krzywdy niemowny Polaku Polskiej wymowie, nie podchlebuj
, gdy właśćiwą zászczyca się Polszczyzną, zowiąc Iednowładztwo, Moznorządy (álbo Moznorządztwo,) Gminowładztwo, Práwołomstwo, Kráiopisárstwo, Miérnictwo, Ráchmistrzstwo, Odgłos, Zakład (budynku) skład, wystáwá, y insze wszytkie (że pominę) by naytrudnieysze Polityczne, Grámmátyczne, Práwne, Philozophiczne wyráży, álbo terminy, ktorym dość dostátecznie Polszczyzná dogadza. Owe záś subtelnieysze Láćinskiey Philozophiey Entitates, Quidditates, iáko są wywrotno Láćinskie, ták z sámego tylko w słuchánia się w przykrośći swey nie mierźione vszom zostáły; tymże kształtem Polskie niektore osłucháłyby się słowá, gdyby ich gęsta o rzeczách zpowszedniłá rozmowá. Nie czyń tedy krzywdy niemowny Polaku Polskiey wymowie, nie podchlebuy
Skrót tekstu: FredPrzysł
Strona: A2v
Tytuł:
Przysłowia mów potocznych
Autor:
Andrzej Maksymilian Fredro
Drukarnia:
Jerzy Forster
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty perswazyjne
Gatunek:
przysłowia
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1659
Data wydania (nie wcześniej niż):
1659
Data wydania (nie później niż):
1659
moja praca służy czytaniu. Będziesz tu sobie Czytelniku stanowił troje tłumaczenie w Rozumieniu według Litery abo słowa, w Rozumieniu według Publiki, (abo Polityki,) naostatek w Rozumieniu według Obyczaju, to jest Obyczajowe, które Łacinnicy nazywają sensum Literalem, sensum Politicum, sensum Moralem. Nie każdemu pochopno do Łaciny, zawiera i Polszczyzna nie ubogi skarb dobrego rozumu. Acz Łacinniku i ty nie nałajesz.
PRZYSŁOWIA MÓW POTOCZNYCH. ALBO PRZESTROGI. Obyczajovve, Radne Wojenne. JEst który kształtem próżnującego, najwięcej sprawuje. Jest który na kształt czyniącego, wybornie próżnuje. Jednym praca, drugim cnota, wielom szczęście daje. Szczęśliwsza Panu zgrzeszyć, niżeli ubogiemu dobrze uczynić
moiá praca służy czytániu. Będźiesz tu sobie Czytelniku stánowił troie tłumáczenie w Rozumieniu według Litery ábo słowá, w Rozumieniu według Publiki, (ábo Polityki,) náostátek w Rozumieniu według Obyczáiu, to iest Obyczáiowe, ktore Láćinnicy názywáią sensum Literalem, sensum Politicum, sensum Moralem. Nie każdemu pochopno do Láćiny, záwiera y Polszczyzná nie vbogi skarb dobrego rozumu. Acz Láćinniku y ty nie náłáiesz.
PRZYSŁOWIA MOW POTOCZNYCH. ALBO PRZESTROGI. Obyczáiovve, Rádne Woienne. IEst ktory kształtem prożnuiącego, naywięcey spráwuie. Iest ktory ná kształt czyniącego, wybornie prożnuie. Iednym praca, drugim cnotá, wielom szczęśćie daie. Szczęśliwsza Pánu zgrzeszyć, niżeli vbogiemu dobrze vczynić
Skrót tekstu: FredPrzysł
Strona: A3v
Tytuł:
Przysłowia mów potocznych
Autor:
Andrzej Maksymilian Fredro
Drukarnia:
Jerzy Forster
Miejsce wydania:
Kraków
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty perswazyjne
Gatunek:
przysłowia
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1659
Data wydania (nie wcześniej niż):
1659
Data wydania (nie później niż):
1659
