opisać ekonomią całą tych zmysłów, i kategórią sprawowania własnych im akcyj: także powierzchnych potencyj. Zmysły ludzkie zwierzchne.
LII. Przez zmysł ludzki zwierzchny rozumie się: potencja, to jest dzielność duszy ludzkiej do wyrobienia materialnych zmyślnych akcyj życia, potrzebująca zwierzchnej części ciała dostatecznie organizowanej i wydoskonalonej. Które akcje materialne zmyślne życia, są witalne pojęcie rzeczy materialnych. Pięć zmysłów ludzkich pospolicie się liczy. Zmysł widzenia, sły- nia, powonienia, smakowania, i dotykania: z których każdy sobie własną, około objectum sobie przyzwoitego sprawuje zmyślność, w należytej sobie części ciała, która się orgánum nazywa. To jest zmysł widzenia, sprawuje widzenia w oku, rzeczy materialnych
opisać ekonomią cáłą tych zmysłow, y kátegoryą spráwowania własnych im ákcyi: tákże powierzchnych potencyi. Zmysły ludzkie zwierzchne.
LII. Przez zmysł ludzki zwierzchny rozumie się: potencya, to iest dzielność duszy ludzkiey do wyrobienia máteryálnych zmyślnych ákcyi życia, potrzebuiąca zwierzchney części ciałá dostátecznie orgánizowáney y wydoskonaloney. Ktore ákcye máteryalne zmyślne życia, są witálne poięcie rzeczy máteryalnych. Pięć zmysłow ludzkich pospolicie się liczy. Zmysł widzenia, sły- nia, powonienia, smákowánia, y dotykánia: z ktorych káżdy sobie własną, około objectum sobie przyzwoitego spráwuie zmyślność, w náleżytey sobie części ciałá, ktora się orgánum názywa. To iest zmysł widzenia, spráwuie widzenia w oku, rzeczy máteryalnych
Skrót tekstu: BystrzInfCosm
Strona: D4v
Tytuł:
Informacja Cosmograficzna
Autor:
Wojciech Bystrzonowski
Miejsce wydania:
Lublin
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
podręczniki
Tematyka:
biologia, geografia, religia
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1743
Data wydania (nie wcześniej niż):
1743
Data wydania (nie później niż):
1743
przyjmować radiacyj objectum, i jednakowych malować na retynie obrazków. Zmysł zwierzchni ludzki słyszenia.
LVII. Jako aby człowiek widział, tak podobne aby człowiek słyszał trzy do tego służą rzeczy. Pierwsza jako instrument ucho w swojej organizacyj wydoskonalone i duszą żyjącą ożywione. Drugie objectum to jest rzecz brzmieniem i dziękiem nadana. Trzecia już samo witalne pojęcię i uczucie rzeczy brzmiącej, to jest słyszenie. Co się tycze ucha? według jego anatomii taką ma kompozycą. Oprócz tej części zwierzchnej z chrząstek, i ciała złożonej, te wewnętrzne części składają ucho ludzkie. Cztery są meaty i niby kanały, przez które ogłos rzeczy pod słuch podpadających do ucha wpada. Pierwszy jest
przyimowáć radiacyi objectum, y iednakowych malowáć ná retynie obrazkow. Zmysł zwierzchni ludzki słyszeniá.
LVII. Jáko áby człowiek widział, ták podobne áby człowiek słyszał trzy do tego służą rzeczy. Pierwsza iáko instrument ucho w swoiey organizácyi wydoskonalone y duszą żyiącą ożywione. Drugie objectum to iest rzecz brzmięniem y dziękiem nadana. Trzecia już samo witalne poięcię y uczucie rzeczy brzmiącey, to iest słyszenie. Co sie tycze ucha? według iego anatomii táką ma kompozycą. Oprocz tey części zwierzchney z chrząstek, i ciałá złożoney, te wewnętrzne części składaią ucho ludzkie. Cztery są meaty y niby kánały, przez ktore ogłos rzeczy pod słuch podpadaiących do ucha wpada. Pierwszy iest
Skrót tekstu: BystrzInfCosm
Strona: E2v
Tytuł:
Informacja Cosmograficzna
Autor:
Wojciech Bystrzonowski
Miejsce wydania:
Lublin
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
podręczniki
Tematyka:
biologia, geografia, religia
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1743
Data wydania (nie wcześniej niż):
1743
Data wydania (nie później niż):
1743
piorun na terminie stanie. Inne kwestie niżej się ułatwią, gdy potencja mówienia opisywać się będzie. Zmysł zwierzchni ludzki Powonienia.
LXI. Aby człowiek powonił trzy do tego służą rzeczy. Pierwsza jako instrument nos w swojej organizacyj wydoskonalony, i duszą żyjącą ożywiony. Drugie objectum: to jest rzecz woniejąca. Trzecia: już samo witalne pojęcie i uczucie rzeczy woniejącej, to jest powonienie. Co się tycze nosa? według jego anatomii, taką ma kompozycją. Oprócz powierchnych części, te są wewnętrzne. Dwa meaty od nozdrzów pochodzące dzieli przytwardsza chrząstka: które meaty mają z gardłem komunikacją. J nimi wciąga się powietrze do płuc, sposobne do ochłodzenia serca:
piorun ná terminie stánie. Jnne kwestye niżey się ułatwią, gdy potencya mowięnia opisywáć się będzie. Zmysł zwierzchni ludzki Powonienia.
LXI. Aby człowiek powonił trzy do tego służą rzeczy. Pierwsza iáko instrument nos w swoiey organizacyi wydoskonálony, y duszą żyiącą ożywiony. Drugie objectum: to iest rzecz wonieiąca. Trzecia: iuż samo witalne poięcie y uczucie rzeczy wonieiącey, to iest powonienie. Co się tycze nosa? według iego anatomii, táką ma kompozycyą. Oprocz powierchnych części, te są wewnętrzne. Dwa meaty od nozdrzow pochodzące dzieli przytwardsza chrząstka: ktore meaty máią z gardłem kommunikácyą. J nimi wciąga się powietrze do płuc, sposobne do ochłodzenia serca:
Skrót tekstu: BystrzInfCosm
Strona: E4
Tytuł:
Informacja Cosmograficzna
Autor:
Wojciech Bystrzonowski
Miejsce wydania:
Lublin
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
podręczniki
Tematyka:
biologia, geografia, religia
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1743
Data wydania (nie wcześniej niż):
1743
Data wydania (nie później niż):
1743
gardło, albo nie mastykując całkiem co połknie, mniej smaku uczuje w potrawie u napoju. Objectum tego zmysłu jest rzecz nadana saporem, to jest gorzkości, albo słodkości kwasności albo słoności przypadkiem, albo też pomieszanymi z sobą, lub temi, lub pochodnemi przypadkami. Samo zaś smakowanie, jest w języku duszą ludzką ożywionym uczucie witalne jakiego saporu. Które tym doskonalsze będzie, im język wolniejszy od wszelkiej alteracyj i zarazy od szkodliwych humorów. J dla tego ludziom w gorączkach i inszych paroksyzmach zostającym nic należycie nie smakuje, ale inne od rzeczy wydają się w napoju i potrawach smaki.
LXIII. Co do zmysłu dotykania należy? Tego instrument są wszystkie części
gardło, álbo nie mastykuiąc cáłkiem co połknie, mniey smaku uczuie w potrawie u napoiu. Objectum tego zmysłu iest rzecz nadana saporem, to iest gorzkości, álbo słodkości kwasności álbo słoności przypadkiem, álbo też pomieszanymi z sobą, lub temi, lub pochodnemi przypadkámi. Samo zaś smakowanie, iest w ięzyku duszą ludzką ożywionym uczucie witalne iákiego saporu. Ktore tym doskonálsze będzie, im ięzyk wolnieyszy od wszelkiey álteracyi y zarazy od szkodliwych humorow. J dla tego ludziom w gorączkach y inszych paroxyzmach zostaiącym nic należycie nie smakuie, ále inne od rzeczy wydaią się w napoiu y potrawach smaki.
LXIII. Co do zmysłu dotykánia należy? Tego instrument są wszystkie części
Skrót tekstu: BystrzInfCosm
Strona: E4v
Tytuł:
Informacja Cosmograficzna
Autor:
Wojciech Bystrzonowski
Miejsce wydania:
Lublin
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
podręczniki
Tematyka:
biologia, geografia, religia
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1743
Data wydania (nie wcześniej niż):
1743
Data wydania (nie później niż):
1743
się w napoju i potrawach smaki.
LXIII. Co do zmysłu dotykania należy? Tego instrument są wszystkie części ciała ludzkiego zmyślnemi żyłkami nadane, mającemi komunikacją z muzgiem.
Objectum tego Zmysłu jest rzecz nadana przypadkiemciepła albo zimna, wilgotności albo suchości, twardości albo miękkości, ciężkości albo lekkości. Sama zaś sensacja tego zmysłu, jest witalne uczucie w żyjących żyłkach po całym ciele rozpierzchłych rzeczy materialnych przerzeczonym przypadkiem nadanych. O zwierzchnych innych potencjach ludzkich.
Oprócz piąciu zmysłów zwierzchnich ciała ludzkiego żyjącego, i jego zmyślności, to jest akcyj witalnych każdemu zmysłowi przyzwoitych, są jeszcze potencje zwierzchne, które sprawują akcje witalne dependujące od części ciała bardziej zwierzchnich. A te się liczą
się w napoiu y potrawach smaki.
LXIII. Co do zmysłu dotykánia należy? Tego instrument są wszystkie części ciałá ludzkiego zmyślnemi żyłkámi nádáne, maiącemi kommunikácyą z muzgiem.
Objectum tego Zmysłu iest rzecz nadána przypadkiemciepła álbo zimna, wilgotności álbo suchości, twardości álbo miękkości, ciężkości álbo lekkości. Sama zas sensacya tego zmysłu, iest witalne uczucie w żyiących żyłkach po całym ciele rozpierzchłych rzeczy máteryalnych przerzeczonym przypadkiem nadánych. O zwierzchnych innych potencyach ludzkich.
Oprocz piąciu zmysłow zwierzchnich ciałá ludzkiego żyiącego, y iego zmyślności, to iest akcyi witalnych káżdemu zmysłowi przyzwoitych, są ieszcze potencye zwierzchne, ktore sprawuią ákcye witalne dependuiące od części ciałá bardziey zwierzchnich. A te się liczą
Skrót tekstu: BystrzInfCosm
Strona: E4v
Tytuł:
Informacja Cosmograficzna
Autor:
Wojciech Bystrzonowski
Miejsce wydania:
Lublin
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
podręczniki
Tematyka:
biologia, geografia, religia
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1743
Data wydania (nie wcześniej niż):
1743
Data wydania (nie później niż):
1743
nadęte jak miechy, temperowały gorącość części wewnętrznych, osobliwiej serca, ustawicznym wachlowaniem go chłodząc. Co samo jest witalnym tchnieniem. Dla tegoć, gdy albo zwrzodowacieją, albo humorami ociężeją, albo sflakowacieją płuca: i oddech ciężki, i głosu odmianę, piersi ciężkość sprawują, i w suchoty wprawują.
LXVIII. Ziewanie jest to witalne poruszenie muszkułów mezenterycznych, przez które usiłuje natura z części zewnętrznych, poruszyć i wyzionąc ekshalacje zgniłe, a powietrzem żywszym i zdrowszym sporzej nad zwyczajne odetchnięcie zabranym oneż orzeźwić. Ze zaś człowiek patrząc na ziewającego i on pobudza się do ziewania. Czyni to imaginatywa ludzka, która wzbudza i porusza w wnętrznościach te ekshalacje i wapory
nádęte iák miechy, temperowały gorącość części wewnętrznych, osobliwiey serca, ustáwicznym wáchlowániem go chłodząc. Co samo iest witálnym tchnieniem. Dla tegoć, gdy álbo zwrzodowácieią, álbo humorámi ociężeią, álbo zflakowácieią płuca: y oddech ciężki, y głosu odmiánę, piersi ciężkość spráwuią, y w suchoty wprawuią.
LXVIII. Ziewánie iest to witálne poruszenie muszkułow mezenterycznych, przez ktore usiłuie nátura z części zewnętrznych, poruszyć y wyzionąc exhalacye zgniłe, á powietrzem żywszym y zdrowszym sporzey nad zwyczayne odetchnięcie zábranym oneż orzeźwić. Ze zaś człowiek patrząc ná ziewáiącego y on pobudza się do ziewania. Czyni to imaginátywa ludzka, ktora wzbudza y porusza w wnętrznościách te exhalácye y wapory
Skrót tekstu: BystrzInfCosm
Strona: Fv
Tytuł:
Informacja Cosmograficzna
Autor:
Wojciech Bystrzonowski
Miejsce wydania:
Lublin
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
podręczniki
Tematyka:
biologia, geografia, religia
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1743
Data wydania (nie wcześniej niż):
1743
Data wydania (nie później niż):
1743
rozumnej, aby swoim chceniem szła za tą inklinacją. Przecież nie niewoli: lecz zostawuje jako zdrowy umysł, sądzący według prawa i słuszności, tak i wolną determinacją woli, aby to chciała, co i zdrowy rozum sądzi, albo też rzecz przeciwną jego radzie. Potencje nutrycyj i augmentacyj.
LXXIII. Nutrycja jest to przymnożenie witalne nowej części ciała ludzkiego przez odmianę pokarmu i napoju w substańcją ciała. Bo ponieważ w żyjącym człowieku, to przez ciepło naturalne, to przez choroby, humorów alteracją, pracą, etc. codziennie ubywa integralnych cząstek ciała, sporządzona od Autora natury Boga nutrycja, aby przez nią ta utrata się nadgradzała. Ta nutrycja tym się
rozumney, áby swoim chceniem szła zá tą inklinácyą. Przecież nie niewoli: lecz zostáwuie iáko zdrowy umysł, sądzący według prawa y słuszności, ták y wolną determinacyą woli, áby to chciałá, co y zdrowy rozum sądzi, álbo też rzecz przeciwną iego rádzie. Potencye nutrycyi y augmentacyi.
LXXIII. Nutrycya iest to przymnożenie witálne nowey części ciałá ludzkiego przez odmianę pokármu y napoiu w substáńcyą ciałá. Bo ponieważ w żyiącym człowieku, to przez ciepło náturalne, to przez choroby, humorow álteracyą, pracą, etc. codziennie ubywa integralnych cząstek ciałá, zporządzona od Autora nátury Boga nutrycya, áby przeż nią tá utráta się nadgradzáłá. Tá nutrycya tym się
Skrót tekstu: BystrzInfCosm
Strona: F2v
Tytuł:
Informacja Cosmograficzna
Autor:
Wojciech Bystrzonowski
Miejsce wydania:
Lublin
Region:
Małopolska
Typ tekstu:
proza
Rodzaj:
teksty naukowo-dydaktyczne lub informacyjno-poradnikowe
Gatunek:
podręczniki
Tematyka:
biologia, geografia, religia
Poetyka żartu:
nie
Data wydania:
1743
Data wydania (nie wcześniej niż):
1743
Data wydania (nie później niż):
1743
